Dziś mija 5 lat od zakończenia trwającego blisko 45 lat okresu służby pojazdów serii EN94 na sieci Warszawskiej Kolei Dojazdowej. W swój ostatni kurs pojazdy o numerach 17 i 34 wyruszyły 27 maja 2016 roku o godzinie 19:05 ze stacji Warszawa Śródmieście WKD jako pociąg osobowy A1 „149” do Grodziska Mazowieckiego Radońskiej, gdzie skończyły bieg o godzinie 20:04. W artykule poniżej przedstawiamy historię eksploatacji tych pojazdów.

Kłopotliwy prototyp
W połowie lat 60 XX w. WKD podjęła decyzję o zakupie nowego taboru, gdyż wagony angielskie serii EN80 i doczepne EN80d były już przestarzałe i bardziej przypominały klasyczne tramwaje (co było i zaletą szczególnie na tzw. odcinkach miejskich w Grodzisku, Milanówku i Warszawie). Projekt opracowało Centrum Naukowo-Techniczne Kolejnictwa (ob. Instytut Kolejnictwa) i na przełomie i pod koniec 1968 r. zakłady PaFaWag we Wrocławiu wyprodukowały pierwszy pojazd oznaczony fabrycznie 101N-01. W grudniu tego samego roku, pojazd został uroczyście powitany na terenie lokomotywowni WKD w Grodzisku i zaczął pierwsze jazdy z pasażerami. Był jednak bardzo awaryjny i często nowatorskie rozwiązania okazały się chybione w związku z czym seryjne pojazdy znacznie różniły się od pierwowzoru (z czasem także EN94-01 został upodobniony do reszty EN94). Kolejne jednostki oznaczono fabrycznie serią 101Na (co podkreślało, że ten EZT ma także cechy wspólne z tramwajami). W 1971 r. zbudowano pojazd EN94-02 który następnie zaprezentowano na wystawie w ramach Międzynarodowych Targów Poznańskich. Kolejnych 38 jednostek dostarczono w ciągu 1972 r. Pozwoliło to na całkowite wycofanie do 1976 r. wagonów silnikowych EN80 i doczepnych EN80d. 

Trudne początki
Pojazdy EN94 sprawiały na początku eksploatacji problemy (czyli jak większość nowo budowanych pojazdów) jednak po minięciu tzw. okresu wieku dziecięcego pojazdy do końca eksploatacji były uważane za jedne z najmniej awaryjnych pojazdów w Polsce. Jednym z początkowych problemów były częste wykolejenia na odcinku miejskim w Warszawie (szczególnie na łuku w okolicach ul. Szczęśliwickiej). Przyczyniło się to do likwidacji dotychczasowej linii do ul. Szczęśliwickiej i zbudowanie obecnej nitki obok linii średnicowej do stacji Warszawa Śródmieście WKD.

Pierwsze kasacje pojazdów serii EN94
W 1977 r. w pożarze mocno ucierpiały człony b jednostki EN94-05 i człon a EN94-32. Ocalałe wagony połączono w jeden pojazd później znany jako EN94-32. Kolejne zdarzenie, po którym skasowano kolejny pojazd to rok 1986 r. i zespół EN94-02 który brał udział w zderzeniu z samochodem ciężarowym w okolicach obecnego przystanku osobowego Grodzisk Mazowiecki Jordanowice. Rok później pocięto po pożarze EN94-07, a w 1989 r. po wypadku na stacji Warszawa Śródmieście WKD (zderzenie z kozłem oporowym) do lamusa odesłano EN94-01. W 1991 r. na stacji Podkowa Leśna Główna podczas postoju w torach postojowych doszło do podpalenia jednostki EN94-36.

Wytężona eksploatacja i pierwsze naprawy główne
W związku z intensywną eksploatacją, już w drugiej połowie lat 80 pojawił się problem przeprowadzenia pojazdom napraw głównych. Pierwszy taki zabieg, warsztaty WKD w Grodzisku próbowały przeprowadzić samodzielnie na jednostce EN94-22, jednak zakres prac przewyższył ówczesne możliwości warsztatu i pociągi zostały skierowane do napraw w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego w Bydgoszczy (obecnie PESA Bydgoszcz). Naprawy te zrealizowano w latach 1991-1994 na wszystkich istniejących ówcześnie 35 zespołach serii. W ramach NG, jednostki zyskały nowe drzwi odskokowo-przesuwne, nowy schemat malowania (kremowo-czerwone z żółtym czołem) oraz straciły listwy ozdobne. Poza schematem malowania pojazdy upodobniły się do wyglądu znanego z ostatnich lat eksploatacji.

Eksploatacja EN94 w latach 1995-2012
XXI wiek przyniósł kolejne zmiany w wyglądzie pojazdów. W związku ze zmianami właścicielskimi i rebrandingiem spółki, od końca 2001 r. zastosowano nowy schemat malowania (czerwono-niebieskie) w którym jednostki jeździły już do końca eksploatacji. Początkowo schemat ten uzupełniono o żółty kolor czoła który zniesiono już w 2002 r. w związku ze zmianą przepisów w 2002 r.

Z czasem jednostki uzyskały ponadto nowe, odchylane i przyciemniane okna zaś wybrane jednostki otrzymały monitoring wizyjny wnętrza oraz połówkowe odbieraki prądu. Nowy schemat uzyskało 31 pojazdów zaś jednostki o numerach 11, 12, 20 i 29 w związku z zakupem w PESIE Bydgoszcz pojazdu EN95-01 odstawiono nie nanosząc nowego schematu malowania. EN94-11 i 12 pocięto jeszcze w 2004 r. zaś EN94-20 i 29 oczekiwały na kasację do kwietnia 2009 r. służąc jako magazyn części zamiennych. W tym samym roku, poważnemu wypadkowi uległa jednostka EN94-40 po zderzeniu z samochodem ciężarowym na przystanku Grodzisk Mazowiecki Jordanowice. Podjęto wówczas decyzje o odbudowie składu. Ten sam los nie spotkał jednak EN94-38, która w czerwcu 2010 r. w wypadku z koparką na przystanku Warszawa Raków została także poważnie uszkodzona. Zakres zniszczeń i nadejście nowego taboru skłoniły WKD do skreślenia pojazdu z ilostanu i jednostkę zezłomowano na przełomie marca i kwietnia 2012 r. Rok 2012 r. w związku z dostawami nowych EN97 z bydgoskiej PESY, przyniósł także pierwsze planowo odstawiane jednostki EN94 do kasacji w związku z osiągnięciem limitu naprawczego kwalifikującego jednostki do drugiej naprawy głównej. Były to EN94 o numerach 06, 14, 19, 21, 22, 24, 30 i 31.

Co dalej?
W 2012 r. ogłoszono dwa przetargi na złomowanie jednostek EN94. Pierwszy obejmował pojazdy o numerach 14, 21 i 22. Pojazdy te pocięto na tyłach lokomotywowni WKD w lipcu i sierpniu 2012 r. We wrześniu z kolei w ramach kolejnego przetargu pocięto pojazdy EN94-24 i 31. Planowano nie przeprowadzać już napraw rewizyjnych jednostkom w związku z wymianą taboru na nowe zespoły serii EN97 oraz w związku ze zmianą napięcia w sieci trakcyjnej z 600 V na 3000 V. Jednak problemy z nowymi składami EN97 oraz w związku z tym opóźnianiem procesu zmiany napięcia spowodowały iż wznowiono proces przeprowadzania napraw rewizyjnych jednostkom serii EN94 oraz wstrzymanie procesu kasacyjnego jednostkom z numerami 06, 19 i 30 które ponownie zakwalifikowano do napraw rewizyjnych, których ostatecznie jednak nie przeprowadzono w związku z poprawą dostępności jednostek serii EN97.
W 2013 r. odstawiano jedynie składy, którym wypadała naprawa główna bądź występowała nieopłacalność przeprowadzenia naprawy rewizyjnej. EZT-y te nie były kasowane, a jedynie służyły jako magazyn części zamiennych. W kolejnym roku również odstawiano wyłącznie jednostki którym wypadała druga naprawa główna. Jednak w związku z poprawą dostępności jednostek serii EN97, powrócono do kasacji odstawionych jednostek serii EN94, Ogłoszono przetarg na kasację odstawionych jeszcze w 2012 r. EZT-ów o numerach 19 i 30. W tym samym roku pojazd EN94-09 został sprzedany Ośrodkowi Szkoleniowemu Państwowej Straży Pożarnej w Pionkach do celów szkoleniowych i w sierpniu 2014 r. przewieziony w okolicę stacji Pruszków PKP gdzie został załadowany na lawetę (każdy człon był transportowany oddzielnie) i przetransportowany do Pionek. Rok 2014 r. przyniósł także zmianę zakresu naprawy rewizyjnej. Pojazdy te w związku z rychłym wycofaniem postanowiono nie malować, a sprawdzano jedynie sprawność podzespołów i wózków. Ostatnią jednostką której przeprowadzono naprawę rewizyjną w pełnym zakresie była EN94-23. Naprawa została ukończona 31 lipca 2014 r. W wakacje 2014 r. odstawiono EZT EN94-10, 27, 28, 37 zaś w listopadzie 2014 r. zakończono eksploatację najstarszej zachowanej jednostki EN94-03. Na przełomie 2014 i 2015 r. do napraw rewizyjnych bez malowania (głownie chodziło o przedłużenie możliwości eksploatacji) zostały skierowane jednostki EN94-25 i 40. Rok 2015 przyniósł odstawienia kolejnych jednostek: EN94-04, 16, 32 i 33. W kwietniu b.r. pocięto odstawione rok wcześniej EN94-27 i 28 zaś w wakacje tego roku zezłomowano pojazdy o numerach 06, 10 i 13. W lipcu i sierpniu 2015 r. całkowicie odstawiono do zapasu wszystkie jednostki EN94 w związku z pracami remontowymi na odcinku Komorów – Warszawa Śródmieście WKD i zmniejszonym planem eksploatowanych jednostek. W wakacje tego samego roku do kasacji skierowano pojazd EN94-15 zaś jeżdżący w parze z tą jednostką skład EN94 o numerze 26 został skierowany do naprawy rewizyjnej.

Kiedy odejść przyjdzie czas
W wakacje 2015 r. do naprawy rewizyjnej (w niepełnym wymiarze) skierowano pojazd EN94-17, zaś pod koniec września EN94-34. Dzięki temu do końca ich eksploatacji umożliwiło to obsługę trzech par przez tą serię. W drugiej połowie 2015 r. ponownie wstrzymano proces likwidacji tych jednostek który tym razem był spowodowany niską wartością złomu. Kolejne jednostki odstawiono już w 2016 r. Były to EN94-08 i 39. Tym samym do końca eksploatacji czyli do dnia 27 maja 2016 r. pozostały EZT (podano w parach): 17+34, 23+26, 25+40. Ponadto w rezerwie pozostawała jednostka EN94-35 która to od połowy kwietnia tego roku nie miała drugiej jednostki do pary w związku z odstawieniem i wycofaniem z eksploatacji jednostki EN94-08 z którą jeździła w parze. Ostatecznym kresem eksploatacji jednostek serii EN94 było przyjście pierwszych jednostek serii EN100 z nowosądeckiego NEWAG-u które dostosowane były wyłącznie do napięcia 3000 V na które przejście od kilku lat w związku z dalszą eksploatacją jednostek serii EN94 nie było możliwe. Po przetransportowaniu pierwszych EN100 do Grodziska, WKD mając ograniczone miejsce na terenie lokomotywowni zmuszone było zdjąć z torów pudła odstawionych jednostek o numerach 08, 16, 32, 33, 37, 39. W sobotę 21 maja rozpoczęto uroczyste obchody pożegnania EN94. W trakcie tego dnia uruchomiono dwa obiegi na EN94, by zainteresowane osoby mogły się nimi przejechać bądź uwiecznić na zdjęciach. W związku z tym na parach jednostek o numerach 17+34 i 25+40 pojawiły się pamiątkowe napisy o treści: „Dziękujemy za 44 lata wspólnych podróży pociągami serii EN94”

Piątek 27 maja był ostatnim dniem w którym eksploatowano jednostki serii EN94. Tego dnia również zorganizowano specjalne 2 obiegi do obsługi jednostkami serii EN94 (ponownie jeździły duety jednostek 17+34 i 25+40 z okolicznościowymi napisami) zaś jednostki EN94-23+26 skierowano do Komorowa gdzie służyły jako rezerwa. Ostatnim składem który obsłużyły EN94 to kurs A1 „149” w relacji Warszawa Śródmieście WKD (19:05)-Grodzisk Mazowiecki Radońska (20:04). Pociąg ten był obsługiwany zespołami o numerach 17 i 34.

Po wycofaniu z eksploatacji

Na cele muzealne, zaraz po wycofaniu z eksploatacji, zachowano jednostkę EN94-40 którą to od lipca do września 2016 r. poddano pracom renowacyjnym o zakresie naprawy rewizyjnej. Oprócz tego do zachowania przeznaczono jednostki z numerami: 17, 23, 25, 26, 34 i 35. Dotychczas nowego właściciela znalazł tylko pojazd EN94-26 który w sierpniu 2016 r. przetransportowano do Skierniewic gdzie przy ul. Zwierzynieckiej tworzy się restauracja „Stacja Zwierzyniecka”. Pojazd tam pomalowano w nowy schemat malowania i rozpoczęto przygotowania wnętrza pojazdu do pełnienia roli kawiarni. W 2017 r. ponownie rozpoczęto kasację jednostek serii EN94. W tym samym roku pocięto pojazdy z numerami 03, 04, 15 i 18, a rok później EN94-08, 33 i 39. W 2019 r. pocięto ostatnie jednostki przeznaczone do likwidacji – EN94-16, 32 i 37. Dzięki staraniom Stowarzyszenia Klubu Miłośników EKD-WKD zachowano czoło EN94-16b które zostanie ucharakteryzowane na początek eksploatacji jednostek serii EN94 oraz planowane jest wyremontowanie drugiej z zachowanych jednostek z jednoczesnym przemalowaniem w schemat malowania z lat 90 (po naprawie głównej w ZNTK Bydgoszcz).

W związku z 5 rocznicą wycofania jednostek serii EN94, Stowarzyszenie Klub Miłośników EKD/WKD we współpracy z Warszawską Koleją Dojazdową, przygotowuje film o jednostkach EN94 który niebawem będzie dostępnych w mediach społecznościowych.

Współpraca: Kamil Sikora.